Park w Żywcu dla ciekawych

O naszym Parku Żywieckim już kiedyś pisałam... 

"Park w Żywcu - czyli o najpiekniejszym ogrodzie w naszym mieście."

... ale były to raczej luźne wiosenne impresje niż jakiś konkretny i wyczerpujący opis tematu. Obiecałam, że do tematu wrócę i słowa dotrzmuje. Tym bardziej, że znalazłam w otchłani mojego komputera stary referat Łukasza z czasów studiów na ten temat ( którego nie zawaham się użyć).

Więc jeśli chcecie przebrnąć przez większą ilość tekstu - to serdecznie zapraszam do czytania:

Opisując tereny zieleni żywieckiego parku publicznego nie sposób pominąć fakt, iż są one ściśle związane z zespołem zabudowań żywieckiego Starego Zamku i Pałacu, znajdujących się w północnej części parku. Dlatego pisząc o Parku w Żywcu będę miał na myśli cały zespół zamkowo-parkowy. Założenie to zajmuje obszar ok.26ha i bezpośrednio przylega do centrum historycznego i administracyjnego miasta Żywca.

widok z lotu ptaka na najstarszą część założenia parkowo-zamkowego w Żywcu ( źródło foto: www.kocjan.pl )

            Początki Parku Żywieckiego sięgają prawdopodobnie już pierwszej połowy XVI wieku, czyli okresu początkowego istnienia Starego Zamku Żywieckiego. Najstarsze źródłowo udokumentowane wzmianki, informujące o zagospodarowaniu najbliższego otoczenia, pochodzą z inwentarza z 1664 roku. Najbardziej znaczącym okresem kształtowania się dzisiejszej formy Parku jest wiek XIX i pierwsza połowa wieku XX w. Wówczas to kształtowała się kompozycja parku, którą możemy podziwiać dziś. Park Żywiecki jest wspaniałym przykładem angielskiego ogrodu krajobrazowego i obok Parku w Pszczynie jest to bodaj najcenniejsze i najlepiej zachowane tego typu założenie w rejonie Górnego Śląska i Beskidów.

           W Parku Żywieckim znajduje się wiele wysokiej klasy obiektów architektury i małej architektury. Możemy tu znaleźć także wiele wiekowych okazów ciekawych drzew egzotycznych oraz imponujących okazów drzew rodzimych. Aż 52 z nich ma status Pomnika Przyrody.

           

Ogromny Jesion wyniosły - w pobliżu domku chińskiego /AB

Lipy na polanie przed Pałacem /AB

           W ciągu swojej około półwiecznej historii założenie zamkowo-parkowe było szczęśliwie w rękach możnych ale i świadomych jego wartości rodów. Zarówno Komorowscy, Wielopolscy w końcu Habsburgowie nie tylko dbali o zachowanie Parku, ale mieli również swój pozytywny wkład w powiększanie się i rozwój formy całego założenia. Również burzliwe czasy obu wojen oraz Polski Ludowej nie przyniosły znaczących zniszczeń czy dewastacji w obrębie Żywieckiego Parku.

           Obecnie doskonale odrestaurowany Park wraz ze wszystkimi zabudowaniami Założenia Zamkowo-Parkowego jest, obok Browaru Arcyksiążęcego, niewątpliwie największą i najcenniejszą atrakcją turystyczną miasta. 

Stary Zamek w Żywcu - pocztówka z początku XXw.

HISTORIA PARKU

        Początki Parku Żywieckiego sięgają prawdopodobnie już pierwszej połowy XVI wieku, czyli okresu początkowego istnienia Starego Zamku Żywieckiego. Najstarsze źródłowo udokumentowane wzmianki, informujące o zagospodarowaniu najbliższego otoczenia, pochodzą z inwentarza 1664 roku. Wskazują na typowo użyteczny charakter skromnego raczej ogrodu. Wymieniają takie jego elementy jak : stawy rybne, studnię zadaszoną gontami, altanę, ogródek "nowo ogrodzony balasami toczonymi".

        W 1678 roku, od ówczesnego właściciela Komorowskiego, zamek wraz z otoczeniem nabywa Jan Wielopolski. W XVIII w. na południowy-wschód od zamku zostaje założony kwaterowy ogród włoski. W ogrodzie stanęła wówczas fontanna i posągi, prawdopodobnie postacie z mitologii. Kanał przecinający ówczesny i dzisiejszy ogród to prawdopodobnie pozostałości XV-wiecznego kanału doprowadzającego wodę do fosy zamkowej.

         W 1715 roku wybudowano w ogrodzie oranżerię. W tym roku powstaje również kolejna część ogrodu, która składała się z czterech kwater zwartego drzewostanu. Następnie od południa dodano szeroki pas warzywników. W ten sposób nadano całości zarys zbliżony do trapezu w szerokim układzie obramowanym po bokach alejkami i otwartym widokową perspektywą ku południowi.

Istotnym przedsięwzięciem z 1721 roku było wprowadzenie do kompozycji ogrodu fontanny uruchamianej przy pomocy nawadniającego mechanizmu hydraulicznego skonstruowanego przez niemieckiego fachowca zwanego "grajcerem". Do tej fontanny wodę doprowadzano podziemnymi rurami drewnianymi, a kronikarz dodaje, że: "te drzewa na rury aż z lasów pszczyńskich poddani przywozili"

                        * Rekonstrukcja opracowana na podstawie planu katastralnego z 1847r.

        W końcu XVIIIw. ogród zamkowy pozostawał jeszcze w tradycyjnym włoskim stylu. Dzięki zachowanym planom wiemy jednak, że w pierwszej połowie XIXw. nastąpiły przemiany kompozycyjne znacznej części parku, w duchu krajobrazowego ogrodu angielskiego. Zmiany te były dziełem Adama Wielopolskiego i jego ogrodnika Jana Merka. Jan Merk, z pochodzenia Niemiec, sprowadzał z dobrze zaopatrzonych szkółek ogrodniczych w Hamburgu i Freiburgu sadzonki różnych europejskich i egzotycznych roślin. Co ciekawe już kilkanaście lat wcześniej, czyli jeszcze w wieku XVIII, powstaje pawilon ogrodowy inspirowany pagodą chińską, tak zwany "domek chiński".

        Po przejściu ogrodu i zamku w posiadanie rodu Habsburgów w 1838 roku, Park powiększono w kierunku południowym, a dzieło zapoczątkowane przez Wielopolskiego i Merka, czyli przekomponowanie istniejącego ogrodu w duchu swobodnych ogrodów angielskich, było kontynuowane. W roku 1895 Karol Stefan Habsburg w miejscu dawnych oficyn buduje nowy pałac. Na te lata szacuje się również powstanie alei o długości 650 metrów, przebiegu południe-północ z lip drobnolistnych.

        * Pałac Habsburgów (Nowy Zamek)- stan z początku XX w.

        W pierwszej połowie XXw., zachowując dawny układ kompozycyjny, zostają wprowadzone do parku nowe elementy. Na osi głównej nowego pałacu powstała wielka polana widokowa.

W latach 1930-1936 park ulega przebudowie pod kierunkiem architekt Brendy Colvin i ogrodniczki Kid Beckh (obie Angielki). Drewniane mostki nad kanałami zostają zastąpione kamiennymi, na dziedzińcu zewnętrznym; między nowym a starym zamkiem, wybudowano ozdobną, kutą z żelaza studnie, którą wykonał rzemieślnik żywiecki Julian Rybarski. Założono również półkoliste rosarium z pergolą i basenem z fontanną w części centralnej.

        Podczas okupacji hitlerowskiej Park Żywiecki przechodzi na własność niemieckiego zarządu miasta Żywca. Istniał on wówczas jako park wyłącznie dla Niemców. Po uzyskaniu przez Polskę państwowości Park przechodzi pod zarząd miasta i Technikum Drzewnego, które dostało swoją siedzibę w pałacu - tzw. "Nowym Zamku". Staraniem Ligi Ochrony Przyrody na obrzeżu Parku, a na dawnym wysypisku śmieci, zbudowano boisko dla dzieci i młodzieży szkolnej.   

        Obecny układ kompozycyjny Parku pozostaje niezmienny od lat 70- tych XX w. Układ ten ukształtował się w wyniku wielu przekształceń i nawarstwień kompozycyjnych na przestrzeni ostatnich 170 lat. Całość kompozycji Parku utrzymana jest w duchu ogrodu krajobrazowego, a jego styl można by określić jako styl kaligraficzny. W Parku nie znajdziemy już żadnych pozostałości ogrodu kwaterowego.

Szkicowy Plan Parku (AB)

*uwaga!: pod numerem 12 w miejscu ówczesnej jednostki wojskowej mieści się obecnie siedziba Żywieckiej Fundacji Pomocy Dzieciom oraz miejskie stajnie i Mini ZOO dostępnę dla zwiedzających.

        Częścią centralną kompozycji jest Pałac Habsburgów wraz z polaną przed, na której znajdują się wiekowe okazy drzew - solitery: Dąb szypułkowy, Dąb szypułkowy "fastigiata" i Lipa drobnolistna. Równie ważna kompozycyjnie jest usytuowana w pobliżu wyspa wraz z pawilonem - "domkiem chińskim" oraz okalającymi ją wodami malowniczo ukształtowanego cieku wodnego. Tuż w pobliżu wschodniego krańca Pałacu znajduje się miejsce gdzie w formie kaskady spiętrzone wody w.w. cieku wodnego znikają pod ziemią by dalej skanalizowane dotrzeć do rzeki Soły.

        

        Ważnymi elementami kompozycji Parku są ponadto: Rosarium oraz aleja lipowa o przebiegu pn.-pd. we wschodniej części założenia. Rosarium usytuowane jest w pobliżu wyspy i bezpośrednio połączone z nią mostkiem. Ma ono kształt półkolisty, zamknięty z jednej strony przez masywne kamienne pergole porośnięte winoroślą, z drugiej przez mocno zaniedbany bindaż grabowy.

Domek chiński /AB

Domek chiński na wyspie /AB

kamienny mostek /AB

Aleja Lipowa /AB

Polana przed Pałacem ( na pierwszym planie Dąb szypułkowy 'Fastigiata') /AB

Rozarium z fontanną /AB

Rozarium /AB

Rozarium /AB

       W skład tej najstarszej części założenia zamkowo-parkowego oprócz wymienianych już wcześniej: Starego Zamku, Pałacu, Domku Chińskiego, polany przed pałacem, Rosarium, wchodzi również "Dziedziniec zewnętrzny" - przestrzeń obramowana budynkami Starego Zamku, Pałacu i zabytkowej wozowni. Kanwę kompozycyjną tego wnętrza stanowi owalny podjazd. W centrum dziedzińca istnieje wgłębnik o kształcie ośmioboku, podzielony na cztery równe kwatery. Środek wgłębnika zaakcentowany jest ozdobną studnią. We wnętrzu tym znajdują się jedne z najstarszych drzew w Parku: Jesion wyniosły i Lipa cesarska.

Dziedziniec zewnętrzny ( źródło foto: Beskidy24.pl) 

Stary Zamek ( źródło foto:podroze.onet.pl)

Część południowa - jest to "najmłodsza" część parku. Kompozycja jest tutaj mało przemyślana i niezbyt urozmaicona. Część ta składa się w przeważającej mierze z młodego (ok.40-60letniego) zwartego drzewostanu gatunków rodzimych takich jak: Jesion wyniosły, Dąb szypułkowy i Klon pospolity. Warto dodać, że właśnie w tej południowej części Parku na terenie niegdyś będącym jednostką wojskową, miasto z pomocą pieniędzy unijnych utworzyło naprawdę bardzo fajne stajnie miejskie i MINI ZOO. Dzieci i nie tylko przychodzą tu tłumnie, żeby zobaczyć konie, osły, krowy, owce, kozy, ozdobne kury, indyki, itp... a także DANIELE podarowane miastu przez parę prezydencką tj. Komorowskich.

...
Drzewostan Parku można podzielić na dwie grupy wiekowe. Stare drzewa, pozostałość z czasów Wielopolskich, liczą od 200-360 lat i zgrupowane są w pobliżu zamku, młodsze, przeważnie w wieku 60-90 rozsiane po całym założeniu a skoncentrowane w części południowej, najdalej oddalonej od zabudowań zamkowych.

Skład gatunkowy zadrzewień parkowych jest bardzo różnorodny. W Parku znajduje się wiele dorodnych okazów drzew zarówno rodzimych jak i egzotycznych.

Z rodzimych gatunków drzew występują tu przede wszystkim:

Klon pospolity, Dąb szypułkowy, Lipa drobnolistna, Jesion wyniosły, Grab pospolity, Buk pospolity;

Wśród długiej listy okazów egzotycznych znajdują się m.in.:

Drzewa iglaste - Sosna wejmutka, Sosna czarna, Sosna Jeffreya, Sosna himalajska, Choina kanadyjska, Daglezja zielona czy Modrzew Japoński;

Drzewa liściaste - Dąb burgundzki, Dąb wielkoowocowy, Miłorząb dwuklapowy, Surmia zwyczajna, Surmia jajowata, Tulipanowiec amerykański, Skrzydłorzech kaukaski, Grujecznik japoński czy Glediczia;

W skład drzewostanu Parku wchodzą aż 52 okazy uznane za Pomniki Przyrody. Są to między innymi:

- Dąb szypułkowy o obwodzie ponad 5m; Jesion wyniosły (obwód 430cm); Klon pospolity (obwód 350cm), Buk pospolity odm. czerwonolistna, Lipy drobnolistne, Lipa krymska, Grab pospolity, grupa 8 Modrzewi europejskich, a także Głóg pełnokwiatowy i Czeremcha amerykańska.  

Aleja z Dębów czerownych /AB

Krowa na parkowej polanie /AB

Bibliografia:

* Marek Kubica; "Widoki Żywca i Żywiecczyzny" -

-Wydawca: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej - 2003r.

* Henryk Żywotko; "Przwodnik - Drzewa zabytkowego Parku Żywieckiego"

-Wydawca: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej

* Danuta Kraus, Zofia Rączka; "Karta Gronia nr XI-1981r."

artykuł pod tytułem: Zabytkowe parki województwa bielskiego

-Wydawca: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej - 1981r.

* Praca zbiorowa pod kierunkiem prof. Witolda Plapisa;"Rejestr Ogrodów Polskich-zeszyt 2"

Państwowe Wydawnictwo Naukowe - 1964r.

* Małgorzata Reinhard; dwutygodnik "Nad Sołą i Koszarawą"

artykuł pod tytułem: Dzieje parku zamkowego w Żywcu

Dziękuję za uwagę i zapraszam do Żywca.

Ania